ความรู้ด้านเภสัชพันธุศาสตร์ เป็นการศึกษาอิทธิพลของลักษณะทางพันธุกรรมต่อการตอบสนองของยา มีส่วนสำคัญที่ใช้ในการดูแลผู้ป่วย โดยเฉพาะในการศึกษาการตอบสนองหรือการเกิดอาการข้างเคียงจากยา ดังนั้นเป็นที่ทราบกันดีว่า การใช้ยารักษาโรคชนิดเดียวกันกลับให้ผลการรักษาที่แตกต่างกัน จึงเป็นที่มาของเภสัชพันธุศาสตร์นั่นเอง

ความแตกต่างของดีเอ็นเอมนุษย์

จีโนมของมนุษย์ประกอบด้วยนิวคลีโอไทด์กว่าพันล้านนิวคลีโอไทด์ ลำดับของนิวคลีโอไทด์ของแต่ละคนมีความแตกต่างกันอันเนื่องจากการ กลายพันธุ์ การขาดหาย และการแทรกของนิวคลีโอไทด์ เช่น SNPs หรือ การกลายพันธุ์ของนิวคลีโอไทด์ตำแหน่งใดตำแหน่งหนึ่งบนสายดีเอ็นเอ จากข้อมูลในปัจจุบันพบว่ามนุษย์จะมี SNP เกิดขึ้นเฉลี่ยประมาณทุกๆ 10,000 นิวคลีโอไทด์ โดยตำแหน่งที่พบอาจจะเกี่ยวข้องกับการถอดรหัสโปรตีนก็ได้ โดย SNP ที่เกี่ยวข้องกับการสังเคราะห์โปรตีนนั้นจะทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงของกรดอะมิโน ทำให้มีผลต่อการทำงานของโปรตีนหรือเอนไซม์ที่ยีนนั้นสังเคราะห์ขึ้นมา

ปัจจุบันเชื่อว่า SNP อาจนำไปสู่การค้นพบสาเหตุของโรค และยังนำไปทำนายการตอบสนองต่อยา ซึ่งเราเรียกการรักษาแบบนี้ว่า Personalized Medicine ดังนั้นจึงมีการพัฒนาการตรวจวินิจฉัยความผิดแปลกของพันธุกรรมมนุษย์เพื่อวิเคราะห์ SNP ครั้งละหลายๆตำแหน่ง เพื่อให้ผู้ป่วยได้รับการรักษาที่มีประสิทธิภาพและลดผลข้างเคียงอย่างดีที่สุด

CYP2D6 เป็นหนึ่งในตำแหน่งยีนที่เกี่ยวข้องกับกระบวนการของการสังเคราะห์เอนไซม์ ยกตัวอย่างเช่นการให้ยา Codeine เข้าสู่ร่างกาย ด้วยการทำงานของ CYP2D6 เอนไซม์จะเปลี่ยน Codeine ให้อยู่ในรูปของเมตาบอไลท์นั่นคือมอร์ฟีน ซึ่งมีฤทธิ์แก้ปวด ดังนั้นผู้ป่วยที่มีการบกพร่องของ CYP2D6 จะไม่สามารถได้รับผลของมอร์ฟีนได้เป็นต้น

CYP2D6 ทำหน้าที่เปลี่ยนยาเป็นเมตาบอไลท์ ผู้ป่วยที่มีบกพร่องในการทำงานของ CYP2D6 จะมีระดับของยาเหล่านี้ในกระแสเลือดสูงกว่าปกติ และมีผลทำให้การตอบสนองต่อยาเหล่านี้เพิ่มขึ้นซึ่งบางครั้งอาจถึงขั้นทำให้เกิดความเป็นพิษได้  ในทางตรงกันข้ามผู้ป่วยที่มีการทำงานของเอนไซม์นี้สูงกว่าปกติ จะทำให้มีเมตาบอไลท์มากขึ้นจนอาจเกิดความเป็นพิษได้เช่นเดียวกัน ตัวอย่างยาที่เกี่ยวข้องกับ CYP2D6 เช่นยารักษาการเต้นของหัวใจที่ผิดปกติ (Antiarrhythmic), ยากล่อมประสาท (Antidepressants),  ยารักษาโรคทางจิต (Antipsychotics), ยาเบต้าบล็อกเกอร์ (β-adrenergic antagonists) เป็นต้น

บทความนี้จะนำส่วนหนึ่งในงานวิจัยฉบับนี้ซึ่งนำโดยนักวิจัยจากคณะแพทยศาสตร์รามาธิบดี มหาวิทยาลัยมหิดล (M Chamnanphon et al. CYP2D6 genotype analysis of a Thai population: platform comparison. Pharmacogenomics. 2018 Aug 1;19(12):947-960.) ในกรณีการศึกษาความแปรปรวนของ CYP2D6 ในคนไทยจำนวนกว่า 900 คน โดยใช้แพลทฟอร์มสี่ประเภทอันได้แก่ Luminex xTAG^®v3, AmpliChip CYP450 test, TaqMan^® SNP genotyping และ MassARRAY iPLEX^® PGx 68 โดยมีเป้าหมายที่ยีน CYP2D6 

บทสรุปจากงานวิจัยฉบับนี้โดยสังเขป

⇒ CYP2D6 เกี่ยวข้องกับการเปลี่ยนแปลงของยาหลายชนิดเป็นเมตาบอไลท์

⇒ ความหลากหลายของยีน CYP2D6 ส่งผลสำคัญต่อการทำงานของเอนไซม์ในแต่ละบุคคล

⇒ จากอาสาสมัครที่ไม่มีเกี่ยวข้องในลำดับญาติกันจำนวน 920 คน นำมาทำ Genotyping โดยใช้แพลตฟอร์มสี่ประเภท

⇒ ข้อมูลจีโนไทป์ CYP2D6 ที่ได้รวบรวมอัลลีลและความถี่ของจีโนไทป์

⇒ MassARRAY สามารถตรวจจับการเกิด Gene Duplication ได้มากกว่าเมื่อเทียบกับ Luminex xTAG^®v3 และ TaqMan^®

⇒  Luminex xTAG^®v3 และ ผล Real-time PCR ของ TaqMan^® ให้ผลสอดคล้องกันสูงที่สุด ในขณะที่ MassARRAY ให้ผลของ Copy Number สูงที่สุด

 ทุกท่านสามารถอ่านฉบับเต็มได้ที่นี่ครับ CYP2D6 genotype analysis of a Thai population: platform comparison - PubMed (nih.gov)